Zeszyty Metodyczne Rachunkowości nr 10 (538) z dnia 20.05.2021

Uregulowanie zobowiązania w formie przeniesienia własności środka trwałego na wierzyciela

Nasza jednostka nabyła usługę marketingową. Ze względu na złą sytuację finansową nie możemy jednak uregulować zobowiązania z tego tytułu w formie pieniężnej. W związku z tym zaproponowaliśmy wierzycielowi przeniesienie na niego prawa własności jednego z naszych środków trwałych, na co wierzyciel wyraził zgodę. Jak ująć w księgach rachunkowych uregulowanie zobowiązania w formie rzeczowej?

Z pkt 7.2 stanowiska Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie rozrachunków z kontrahentami wynika, że w przypadku uregulowania rozrachunków z tytułu transakcji zakupu-sprzedaży w dobrach lub usługach, nabywca przekazuje sprzedawcy składnik majątkowy (inny niż przedmiot transakcji) lub świadczy na jego rzecz usługę. Sprzedawca wyłącza (wyksięgowuje) z ksiąg rachunkowych należność od nabywcy i ujmuje w księgach rachunkowych transakcję nabycia nowego dobra lub usługi. Z kolei nabywca:

• wyłącza (wyksięgowuje) z ksiąg rachunkowych zobowiązanie wobec sprzedawcy, a także przekazane sprzedawcy dobro, oraz
• ujmuje przychód z tytułu sprzedaży dobra lub wykonanej na rzecz sprzedawcy usługi.

Ewentualna różnica pomiędzy wartością rozrachunków a wartością przekazanego dobra lub wykonanej usługi jest zazwyczaj wyrównywana przez jednego z kontrahentów w środkach pieniężnych.

W omawianym przypadku warto także uwzględnić art. 453 K.c., z którego wynika, że jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, to zobowiązanie wygasa. Jednak gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

W księgach rachunkowych dłużnika przeniesienie prawa własności środka trwałego na wierzyciela powoduje zaprzestanie dokonywania dalszych odpisów amortyzacyjnych i wyksięgowanie go z ewidencji środków trwałych. Jak wynika bowiem z art. 32 ust. 1 ustawy o rachunkowości, zakończenie amortyzacji następuje nie później niż z chwilą zrównania wartości odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych z wartością początkową środka trwałego lub przeznaczenia go do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru, z ewentualnym uwzględnieniem przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości środka trwałego. Ostatniego odpisu amortyzacyjnego dokonuje się w miesiącu wycofania środka trwałego z ewidencji i przekazania go wierzycielowi jako spłatę zobowiązania.

Przeniesienie prawa własności środka trwałego może odbywać się np. na podstawie faktury. Dzieje się tak wówczas, gdy przekazanie prawa własności środka trwałego stanowi dla celów VAT zwykłą sprzedaż środka trwałego. Natomiast jeżeli dla celów VAT uregulowanie w formie rzeczowej stanowi nieodpłatną dostawę towarów, która nie jest udokumentowana fakturą, to uregulowanie zobowiązania w formie rzeczowej może nastąpić np. na podstawie noty księgowej.

W sytuacji gdy w momencie uregulowania zobowiązania w formie rzeczowej środek trwały nie był całkowicie zamortyzowany, wyksięgowanie środka trwałego z ewidencji bilansowej odbywa się w ten sposób, że nieumorzoną wartość tego środka odnosi się w ciężar konta 76-1 "Pozostałe koszty operacyjne", a dotychczasowe umorzenie w ciężar konta 07-1 "Odpisy umorzeniowe środków trwałych", w korespondencji z kontem 01 "Środki trwałe". Jeśli w momencie uregulowania zobowiązania w formie rzeczowej środek trwały był całkowicie zamortyzowany, pomija się księgowanie na koncie 76-1. Środek trwały należy wyksięgować z ewidencji bilansowej na podstawie sporządzonego przez jednostkę dowodu LT.

Przypominamy, że koszty i przychody związane ze zbyciem środków trwałych traktuje się jako pośrednio związane z działalnością operacyjną jednostki i kwalifikuje odpowiednio do pozostałych kosztów i przychodów operacyjnych. Jak wynika bowiem z art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. b) ustawy o rachunkowości, przez pozostałe koszty i przychody operacyjne rozumie się koszty i przychody związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki, m.in. są to koszty i przychody związane ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, a także nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych zaliczonych do inwestycji.