Zeszyty Metodyczne Rachunkowości nr 2 (554) z dnia 20.01.2022

Charakterystyka środków trwałych na potrzeby ich prezentacji w bilansie

W celu prawidłowego zaprezentowania w bilansie wartości środków trwałych, należy w pierwszej kolejności zweryfikować poprawność zakwalifikowania składników majątku do środków trwałych. Warunkiem uznania składnika majątku za środek trwały jest wykazanie, iż spełnia on jednocześnie ogólne warunki uznania za składnik aktywów, określone w art. 3 ust. 1 pkt 12 ustawy o rachunkowości, oraz szczegółowe warunki wynikające z definicji środka trwałego, określone w art. 3 ust. 1 pkt 15 tej ustawy.

Dokonując kwalifikacji składników majątku do środków trwałych jednostka może również skorzystać ze wskazówek zawartych w Krajowym Standardzie Rachunkowości nr 11 "Środki trwałe" (KSR nr 11).

Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Zalicza się do nich w szczególności:

a) nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,

c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,

d) inwentarz żywy.

Do środków trwałych zalicza się także obce środki trwałe używane na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu, jeżeli umowa spełnia co najmniej jeden z warunków określonych w art. 3 ust. 4 ustawy o rachunkowości.

Nie zalicza się do środków trwałych m.in. nieruchomości posiadanych przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów lub uzyskania innych przychodów, np. z najmu (takie nieruchomości zalicza się do inwestycji), składników majątku posiadających cechy środków trwałych, ale przeznaczonych do sprzedaży (takie aktywa zalicza się do towarów lub wyrobów gotowych - w przypadku wytworzenia ich we własnym zakresie), środków trwałych u leasingodawcy oddanych w leasing finansowy korzystającemu (takie aktywa zalicza się u leasingodawcy do należności i wykazuje w bilansie jako inne długoterminowe aktywa finansowe).

Sposób prezentacji środków trwałych w bilansie uzależniony jest od tego, według którego załącznika do ustawy o rachunkowości jest on sporządzany.

Jednostki sporządzające bilans według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości w pozycji A.II.1 lit. a) prezentują grunty, w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu. Są to obiekty zaliczane do grupy 0 KŚT. Grupa ta obejmuje grunty, według ich przeznaczenia użytkowego (takie jak grunty rolne i grunty leśne), grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny komunikacyjne, użytki ekologiczne, grunty pod wodami i tereny różne, a także prawo użytkowania wieczystego gruntu, sklasyfikowane w odpowiednich grupowaniach, w zależności od rodzaju gruntu, którego dotyczy. Do grupy tej nie zalicza się budynków i obiektów inżynierii lądowej i wodnej. Przypominamy, iż grunty, oprócz służących wydobyciu kopalin metodą odkrywkową, nie podlegają amortyzacji (por. art. 31 ust. 2 ww. ustawy). Mogą natomiast podlegać trwałej utracie wartości. W takiej sytuacji w bilansie wykazuje się wartość początkową gruntu pomniejszoną o odpis z tytułu trwałej utraty wartości tego gruntu. Grunt zaliczony do środków trwałych, niepodlegający odpisom amortyzacyjnym oraz odpisom z tytułu trwałej utraty wartości, prezentuje się w bilansie w cenie nabycia. Natomiast prawo wieczystego użytkowania gruntu dla celów bilansowych podlega amortyzacji, zatem w bilansie prezentuje się je w wartości początkowej pomniejszonej o odpisy amortyzacyjne, oraz o ewentualne odpisy z tytułu utraty wartości tego prawa, czyli z uwzględnieniem amortyzacji.

W pozycji A.II.1 lit. b) bilansu sporządzanego według załącznika nr 1 prezentuje się budynki, lokale, prawa do lokali i obiekty inżynierii lądowej i wodnej zaliczane do grupy 1 i 2 KŚT. Grupa 1 KŚT obejmuje wszystkie budynki i znajdujące się w nich lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego. Do grupy tej nie zalicza się kiosków, budek, baraków i domków kempingowych, wiat niezwiązanych trwale z gruntem sklasyfikowanych w rodzaju 806. Z kolei w skład grupy 2 KŚT wchodzą obiekty budowlane naziemne i podziemne o charakterze stałym (z wyłączeniem budynków), takie jak kompleksowe budowle na terenach przemysłowych, rurociągi, linie telekomunikacyjne i elektroenergetyczne, infrastruktura transportu oraz pozostałe obiekty inżynierii lądowej i wodnej. Do grupy tej nie zalicza się gruntów, sklasyfikowanych w grupie 0, zbiorników naziemnych ustawionych na zewnątrz budynków i budowli oraz zbiorników podziemnych i specjalnych, sklasyfikowanych w rodzaju 104, pieców przemysłowych, sklasyfikowanych w podgrupie 45, zbiorników wbudowanych lub zainstalowanych wewnątrz budynków oraz urządzeń technicznych związanych z liniami energetycznymi i telekomunikacyjnymi, sklasyfikowanych w grupie 6.

Jednostki sporządzające bilans według załącznika nr 1 w pozycji A.II.1 lit. c) prezentują urządzenia techniczne i maszyny zaliczane do grup 3-6 KŚT. Grupy 3-6 KŚT obejmują m.in.: kotły grzejne i parowe, maszyny napędowe pierwotne niezespolone konstrukcyjnie z zasilanym obiektem, obrabiarki, piece przemysłowe, maszyny papiernicze i poligraficzne, urządzenia telefoniczne.

Z kolei w pozycji A.II.1 lit. d) bilansu sporządzanego według załącznika nr 1 prezentuje się środki transportu objęte grupą 7 KŚT. Do grupy tej należą: kolejowy tabor szynowy, naziemny i podziemny o różnej szerokości toru, tramwajowy tabor szynowy, samochody, autobusy, mikrobusy, trolejbusy, motocykle, ciągniki, naczepy, przyczepy i inne pojazdy mechaniczne, statki i konstrukcje pływające, statki powietrzne oraz pozostałe środki transportu, np. wózki jezdniowe, poduszkowce. Do grupy tej nie zalicza się samobieżnych maszyn rolniczych, budowlanych lub przemysłowych, sklasyfikowanych w grupie 5.

W pozycji A.II.1 lit. e) bilansu sporządzanego według załącznika nr 1 przedstawia się inne środki trwałe kwalifikowane do grupy 8 KŚT "Narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie, gdzie indziej niesklasyfikowane" oraz zwierzęta będące środkami trwałymi zaliczone do grupy 9 KŚT "Inwentarz żywy". Do grupy 8 KŚT zalicza się m.in. przyrządy kontrolno-pomiarowe oraz różnego typu wyposażenie i sprzęt specjalistyczny, np. laboratoryjny, medyczny, biurowy i inny w placówkach i zakładach produkcyjnych i usługowych, instytucjach i jednostkach naukowo-badawczych, służbie zdrowia, oświacie, placówkach kulturalno-oświatowych, rozrywkowych, a także budki, kioski, domki kempingowe i inne obiekty wolnostojące niezwiązane w sposób trwały z gruntem, z wyłączeniem sklasyfikowanych w grupie 1 i 2 KŚT. Grupa ta nie obejmuje urządzeń, aparatów i aparatury oraz innych obiektów, sklasyfikowanych w grupach 3-7 KŚT.

W pozycjach A.II.1 lit. b), c), d), e) ujmuje się także ulepszenia (takie jak przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja i modernizacja) w obcych środkach trwałych - w zależności od środka trwałego, którego dotyczą.